Το πρόβλημα των πλημμυρών στο Δίον

Ίσως ο σημαντικότερος φυσικός κίνδυνος που απειλεί τον αρχαιολογικό χώρο στο Δίον Πιερίας είναι αυτός της πλημμύρας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως, από τη δημιουργία της αρχαίας πόλης μέχρι σήμερα, μέσα από την ανατολική πλευρά του αρχαιολογικού χώρου διέρχεται ο ποταμός Βαφύρας, ένας πλωτός στην αρχαιότητα ποταμός που παρείχε διέξοδο προς τη θάλασσα. Στον Βαφύρα συμβάλλει ο χείμαρρος Ουρλιάς ο οποίος κατέρχεται από τον Όλυμπο και περνάει πλευρικά από τη βόρεια πλευρά του αρχαιολογικού χώρου συναντώντας τον Βαφύρα λίγο πριν αυτός εισέλθει στον αρχαιολογικό χώρο. Σε περιόδους ισχυρών και εκτεταμένων βροχοπτώσεων ο Βαφύρας υπερχειλίζει με αποτέλεσμα να πλημμυρίζει η ανατολική πλευρά του αρχαιολογικού χώρου. Τα μεγαλύτερα προβλήματα από τα πλημμυρικά φαινόμενα εντοπίζονται στα δύο ιερά μεταξύ των οποίων διέρχεται ο Βαφύρας, δηλαδή το Ιερό της Ίσιδας και το Ιερό του Ύψιστου Δία, τα οποία σε κάθε μεγάλη πλημμύρα κατακλύζονται με νερό, φερτά υλικά και λάσπη.

Τόσο κατά τη διάρκεια των πλημμυρών όσο και κατά την αποστράγγιση και καθαρισμό τους, οι εξωγενείς δυνάμεις που ασκούνται στα μνημεία οδηγούν στη φθορά και την καταπόνησή τους. Επιπλέον, τίθεται υπό αμφισβήτηση η ασφάλεια των επισκεπτών αλλά και των εργαζομένων και διαταράσσεται η ομαλή λειτουργία του αρχαιολογικού χώρου. Για το λόγο αυτό κρίθηκε απαραίτητο από τους εταίρους του συστήματος XENIOS η προσθήκη της πρόβλεψης της πλημμύρας σαν πιθανό κίνδυνο.

Για την πρόβλεψη αυτή χρειάστηκε, μεταξύ άλλων, συλλογή πληροφοριών και στοιχείων για ιστορικά επεισόδια πλημμυρών καθώς και συγκέντρωση μετεωρολογικών, υδρολογικών και τοπογραφικών δεδομένων, η χρήση των οποίων οδήγησε στη μοντελοποίηση της συμπεριφοράς της λεκάνης απορροής που καταλήγει στον αρχαιολογικό χώρο ώστε να μπορούν να προβλεφθούν με επιτυχία μελλοντικά πλημμυρικά γεγονότα. Η όλη προσπάθεια αποτέλεσε μεγάλη πρόκληση καθώς τόσο γεωλογικά όσο και υδρολογικά η περιοχή παρουσιάζει μια σύνθετη εικόνα, με το νερό που πηγάζει από τον Όλυμπο να κυλά υπογείως σε ένα μεγάλο κομμάτι του ρέματος Ουρλιά, μέσα από καταβόθρες και να εμφανίζεται ξανά λίγο πριν την ένωσή του με τον ποταμό Βαφύρα, του οποίου, επίσης, η πηγή είναι αβέβαιη.

Εδώ παρουσιάζονται μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία που αφορούν τις ιστορικές πλημμύρες στην περιοχή αλλά και στον αρχαιολογικό χώρο του Δίου. Η τεκμηρίωση έγινε κυρίως μέσα από τις αναφορές και τις φωτογραφίες που παραχωρήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας καθώς επίσης από επιστημονικές εργασίες αλλά και δημοσιεύματα που εντοπίστηκαν στα τοπικά μέσα μαζικής ενημέρωσης. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε ένας κατάλογος επιβεβαιωμένων πλημμυρικών γεγονότων για τις δύο τελευταίες δεκαετίες.

Το παλαιότερο ιστορικό συμβάν για το οποίο βρέθηκε φωτογραφικό υλικό είναι αυτό που εκδηλώθηκε στις 10/11/1999. Η επόμενη πλημμύρα που καταγράφηκε ήταν στις 10/12/2002. Μέσα στο επόμενο διάστημα εκδηλώθηκαν άλλα τρία πλημμυρικά γεγονότα τα οποία συνέβησαν στις 19/6/2004, στις 26/10/2009 και στις 24/10/2010, για τα οποία βρέθηκαν μόνο ποιοτικά δεδομένα χωρίς φωτογραφικό υλικό. Στις φωτογραφίες που ακολουθούν φαίνεται, με σύγκριση φωτογραφιών μετά από τις πλημμύρες του 1999 και του 2002 με σύγχρονες φωτογραφίες, το μέγεθος του προβλήματος που δημιουργείται κάθε φορά που εκδηλώνεται πλημμύρα. Αυτό, έχει μεγάλο αντίκτυπο τόσο στην καταπόνηση των αρχαιοτήτων όσο και στην επιβάρυνση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πιερίας σε χρόνο, κόπο και κόστος, για τον καθαρισμό, την επισκευή ζημιών  και την ανάταξη χώρου ώστε να γίνει ξανά διαθέσιμος στους επισκέπτες.

Εικόνα 1. Οι επιπτώσεις της πλημμύρας στις 10/11/1999 (Πηγή: Μαρία Ιατρού), και η σύγχρονη εικόνα (3/4/2019).

Εικόνα 2. Ο ναός της Ίσιδας ύστερα από την πλημμύρα στις 10/11/1999 (Πηγή: Μαρία Ιατρού) και η σύγχρονη εικόνα (3/4/2019).

Εικόνα 3. Ο διάδρομος προς το Ιερό της Ίσιδας ύστερα από την πλημμύρα στις 10/12/2002 (Πηγή: Μαρία Ιατρού) και η σύγχρονη εικόνα (3/4/2019).

Εικόνα 4. Ο ναός της Ίσιδας ύστερα από την πλημμύρα στις 10/12/2002 με τον διάδρομο κίνησης των επισκεπτών καλυμμένο από φερτές ύλες (Πηγή: Μαρία Ιατρού) και η σύγχρονη εικόνα (3/4/2019).

Ίσως η δριμύτερη και καταστροφικότερη πλημμύρα που έχει εκδηλωθεί στο Δίον μέχρι σήμερα είναι αυτή της 17^ης Νοεμβρίου του 2017. Ήταν το αποτέλεσμα έκτακτων καιρικών φαινόμενων που έπληξαν την Πιερία εξ αιτίας των οποίων προκλήθηκε έντονη εισροή υδάτων του ποταμού Βαφύρα στον αρχαιολογικό χώρο του Δίου. Στις 16/11 έπεσαν 218,6 mm και στις 17/11 έπεσαν 135,2 mm βροχής (πηγή: Μετεωρολογικός Σταθμός Αστεροσκοπείου Αθηνών στο Δίον). Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναφερθεί πως το μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης της περιοχής για την περίοδο 2008-2019 είναι τα 643,75 mm.

Η πλημμύρα αυτή προκλήθηκε από το γεγονός πως η στάθμη της κοίτης του ρέματος ανέβηκε λόγω μεταφοράς φερτών υλικών σε ύψος περίπου 3 μέτρων καλύπτοντας μεγάλο τμήμα του βόρειου τείχους, ενώ τμήμα της μεταλλικής περίφραξης του χώρου, σε μήκος περίπου 10 μ., κατέπεσε. Τα περισσότερα προβλήματα εντοπίστηκαν στην περιοχή των ιερών της Ίσιδας και του Υψίστου Διός τα οποία καλύφθηκαν από νερά. Στη συνέχεια, όταν τα νερά υποχώρησαν, τα ιερά παρέμεινα καλυμμένα από λάσπη και δεν ήταν ορατά στο σύνολό τους. Η σύνδεση με μεταλλική γέφυρα που υπήρχε μεταξύ των δύο ιερών διακόπηκε καθώς η γέφυρα παρασύρθηκε από την πλημμυρική ροή.

Εικόνα 5. Το Ιερό του Υψίστου Διός καλυμμένο από λάσπη (17/11/2017) (Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας).

Εικόνα 6. Το Ιερό της Ίσιδας καλυμμένο από τη λάσπη (17-11-2017) (Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας).

Εικόνα 7. Το Ιερό της Ίσιδας καλυμμένο από τη λάσπη (17-11-2017) (Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας).

Τα τελευταία δύο χρόνια καταγράφηκαν δυο ακόμη πλημμύρες εντός του αρχαιολογικού χώρου, μια στις 25/11/2019 και άλλη μία στις 3/12/2020.

Εικόνα 8. Το Ιερό της Ίσιδας πλημμυρισμένο (25/11/2019) (Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας).

Εικόνα 9. Το Ιερό του Υψίστου Διός πλημμυρισμένο (25/11/2019) (Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας).

Εικόνα 10. Το Ιερό της Ίσιδας μετά την υποχώρηση των υδάτων της 25^ης Νοεμβρίου 2019 (λήψη στις 26 Νοεμβρίου 2019) (26/11/2019) (Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας).

Εικόνα 11. Η μεταλλική γέφυρα πρόσβασης προς το Ιερό της Ίσιδας με την απόθεση φερτών υλικών (26/11/2019) (Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας).

Εικόνα 12. Το ιερό του Ύψιστου Διός μετά την υποχώρηση της στάθμης των υδάτων την επόμενη ημέρα της πλημμύρας (26/11/2019) (Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας).

Εικόνα 13. Το Ιερό της Ίσιδας στα αριστερά και το Ιερό του Ύψιστου Δία στα δεξιά, στις 7/12/2010 (πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας).

Από την παραπάνω τεκμηρίωση γίνεται προφανής η ανάγκη για την λήψη τεχνικών μέτρων ώστε να αποφεύγονται οι καταστροφές ή τουλάχιστον να μειωθούν οι επιπτώσεις τους. Μεταξύ των τελευταίων είναι και η ύπαρξη έγκαιρης προειδοποίησης πλημμύρας ώστε να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα. Στόχος του συστήματος XENIOS είναι ακριβώς αυτή η έγκαιρη προειδοποίηση που θα συμβάλει στην ασφάλεια των επισκεπτών και των εργαζομένων του αρχαιολογικού χώρου και θα βοηθήσει στην πιο ομαλή λειτουργία του.